"Hiện nay là thời điểm rất phù hợp - Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, đây là cơ hội hoàn hảo để đưa vào thuế với đồ uống có đường", TS. Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam chỉ rõ.

Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ em, thanh thiếu niên, người lớn, gia đình, xã hội và nền kinh tế.

Người Việt tiêu thụ đường vượt mức khuyến cáo của WHO

TS. Angela Pratt nói: "Đường không có nhiều giá trị về mặt dinh dưỡng, các đồ uống có đường là sản phẩm có hại cho sức khỏe, đặc biệt khi chúng ta tiêu dùng với lượng lớn. Dữ liệu hiện nay cho thấy ở Việt Nam, tỷ lệ sử dụng các đồ uống có đường đang rất cao và có xu hướng gia tăng.

Tiêu thụ đồ uống có đường bởi người dân Việt Nam đã tăng gấp 4 lần từ 18,5 lít/người (năm 2009) lên 66,5 lít/người (năm 2023). Trung bình một người Việt Nam tiêu thụ khoảng 46,5 gam đường tự do/ngày, gần bằng mức giới hạn tối đa 50 gam/ngày và cao gần gấp đôi so với mức khuyến cáo <25 gam/ngày của WHO".

Việc sử dụng thường xuyên đồ uống có đường làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh răng miệng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của xương. Tiêu thụ đường là nguyên nhân chính làm tăng tỷ lệ béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống - đây là vấn đề sức khỏe đáng lo ngại ở cả người lớn và trẻ em ở Việt Nam hiện nay.

Không chỉ ở trẻ em, tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường là một trong những nguyên nhân gây ra thừa cân, béo phì và các rối loạn chuyển hóa cả ở người trưởng thành, làm gia tăng tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp cũng như các biến chứng về bệnh tim mạch, đột quỵ, tử vong và các bệnh liên quan đến đường tiêu hóa, bệnh răng miệng...

Áp thuế đồ uống có đường, chuyển sang thức uống lành mạnh

Trước thực trạng đó, chính sách áp thuế tiêu thụ đặc biệt được nhìn nhận không chỉ dưới lăng kính tài chính mà là một biện pháp y tế cộng đồng khẩn cấp. Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho rằng: "Sử dụng tín hiệu về giá, tức là thuế sẽ làm cho những loại đồ uống này đắt hơn và từ đó giảm mức tiêu thụ của người dân. Người dân khi giảm tiêu thụ đồ uống có đường thì có xu hướng chuyển sang các thức uống lành mạnh hơn, tốt cho sức khỏe".

Theo TS. Angela Pratt, thuế là giải pháp hữu hiệu để giảm tiêu thụ các đồ uống có đường, bên cạnh đó cần tăng cường thông tin giúp người dân hiểu sâu hơn về tác hại của việc tiêu thụ nhiều đường, tạo ra hành vi lành mạnh hơn cho người dân.

Theo các chuyên gia, thuế là thông điệp thể hiện trách nhiệm của chính phủ với sức khỏe người dân. Khi người dân hiểu rõ tác hại, và khi giá thành tăng đủ để khiến họ cân nhắc, sự thay đổi sẽ xảy ra. Không chỉ WHO, Liên hợp quốc và nhiều tổ chức y tế toàn cầu đều đã đưa ra lập trường rõ ràng rằng, thuế với đồ uống có đường là một trong những biện pháp hiệu quả, ít tốn kém nhất để phòng chống bệnh không lây nhiễm.

Hầu hết các nước đều ghi nhận hiệu quả rõ rệt sau một thời gian ngắn áp dụng. Người tiêu dùng chuyển sang lựa chọn ít đường hơn, tỷ lệ béo phì ở trẻ giảm, và doanh nghiệp nhanh chóng thích nghi bằng cách đổi mới công thức sản phẩm.

Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt được kỳ vọng là khởi đầu cho một chiến lược dài hơi nhằm thay đổi thói quen tiêu dùng, mở đường cho thế hệ tương lai lớn lên khỏe mạnh hơn, sáng suốt hơn và không bị ràng buộc bởi những lựa chọn gây hại được "bọc đường".

Hiện Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi đã đưa nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam vào danh mục chịu thế, dự kiến khoảng 10%. Bộ Tài chính đã trình lộ trình giãn thời gian áp dụng 8% năm 2027 và 10% từ năm 2028.

WHO, Bộ Y tế cũng đề xuất mức thuế cần đạt 40% mới đảm bảo hạn chế tiêu dùng bảo vệ sức khỏe; và cần có lộ trình tăng thuế phù hợp tránh gây sốc với doanh nghiệp. Bộ Y tế thống nhất phương án mức thuế áp dụng 8% năm 2027 và 10% năm 2028. Tuy nhiên, cần xem xét lộ trình mở rộng phạm vi, đối tượng áp thuế và tăng thuế suất theo khuyến cáo của WHO.

Hiệu quả của đánh thuế đồ uống có đường tại một số quốc gia

Áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường được nhiều quốc gia trên thế giới triển khai thực hiện vì đã mang lại 3 lợi ích, bao gồm: Cải thiện sức khỏe cộng đồng; Tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước; Giúp giảm chi phí chăm sóc sức khỏe với các bệnh có liên quan, giảm tổn thất về năng suất lao động trong tương lai.

Bằng chứng từ các quốc gia thực hiện áp thuế tiêu thụ đặc biệt với các sản phẩm đồ uống có đường cho thấy mức tiêu thụ sản phẩm này đã giảm đáng kể so với các nước không áp dụng thuế. Khi đánh thuế cao với đồ uống có đường, người dân sẽ chuyển sang uống các đồ lành mạnh hơn; nhiều doanh nghiệp thông minh sẽ có điều chỉnh trong các sản phẩm để đáp ứng nhu cầu người dân.

Ở Thái Lan, sau 2 năm thực hiện chính sách áp thuế tiêu thụ đặc biệt cho đồ uống có đường, mức tiêu thụ đồ uống có đường trung bình/người/ngày đã giảm 2,8%; riêng với nước có ga giảm tới 17,7%.

Ở Mexico, mức tiêu thụ đồ uống có đường giảm 6% trong năm đầu tiên bị áp thuế (2014) và giảm 10% ở năm tiếp theo. Lượng mua đồ uống có đường bị áp thuế giảm 49 ml/người/ngày trong năm đầu tiên bị áp thuế (cuối năm 2014) và 30 ml/người/ngày trong năm tiếp theo. Tổng đường tiêu thụ cũng giảm từ 19 gam/người/ngày xuống còn 16 gam/người/ngày sau 2 năm áp thuế.

Lượng mua đồ uống và tổng đường tiêu thụ của các sản phẩm bị áp thuế và không bị áp thuế qua các năm tại Mexico.

Nhiều bằng chứng thực tiễn trên thế giới chỉ ra việc giảm tiêu thụ đồ uống có đường đã làm giảm tỷ lệ mắc bệnh béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến thừa cân béo phì. Thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường, vì vậy đã mang lại lợi ích thiết thực đối với sức khỏe cộng đồng. Cụ thể:

- Tại Mexico, ước tính chính sách thuế giúp ngăn ngừa được 239.900 trường hợp béo phì (39% trong số đó là ở trẻ em) sau 2 năm thực hiện; giảm được 61.340 trường hợp mắc bệnh tiểu đường, tăng 55.300 năm sống khỏe mạnh, ngăn chặn 5.840 năm sống không khỏe mạnh trong 10 năm thực hiện chính sách thuế. Mô hình cũng cho thấy với 1 USD chi cho việc thực hiện chính sách thuế đồ uống có đường sẽ tiết kiệm 3,98 USD chi cho sức khỏe.

- Nghiên cứu ở Thái Lan cũng cho thấy, hai năm sau khi thực hiện đánh thuế đồ uống có đường lượng tiêu thụ đồ uống có đường trung bình hàng ngày giảm 2,8% trong đó tiêu thụ đồ uống có ga giảm nhiều nhất, với mức tiêu thụ trung bình hàng ngày giảm 17,7%.

Nghiên cứu mô hình dự báo tác động cho thấy với thuế suất đồ uống có đường 11%, 20% và 25% thì tỷ lệ mắc béo phì giảm lần lượt là 1,73%, 3,83% và 4,91%.

Nếu không có thuế đồ uống có đường, tỷ lệ mắc bệnh sâu răng trong dân số Thái Lan từ 15 tuổi trở lên dự kiến sẽ tăng từ 61,3% vào năm 2010 lên 74,9% vào năm 2040. Theo mô hình dự báo đánh giá tác động, việc thực hiện chính sách thuế ĐUCĐ dự kiến sẽ giảm được 21% tỷ lệ mắc bệnh sâu răng vào năm 2040.

Sau khi chính sách thuế đồ uống có đường được ban hành, một số công ty đã công bố kế hoạch từng bước cải tổ sản phẩm theo hướng giảm hàm lượng đường.

WHO khuyến cáo các chính sách mạnh mẽ hơn hướng tới phòng, chống tình trạng béo phì có thể giúp xây dựng một thế hệ tương lai khỏe mạnh hơn.

- Tại Nam Phi, một năm sau triển khai đánh thuế đã giảm 51% lượng đường tiêu thụ từ đồ uống có đường (16,25 gam/người/ngày xuống còn 10,63 gam/người/ngày), 52% lượng calorie nạp vào từ đồ uống có đường; 29% lượng mua đồ uống có đường trên đầu người (518,99 ml/người/ngày xuống còn 443,39 ml/người/ngày).

Với nhóm từ 18-39 tuổi, lượng mua đồ uống có đường giảm 37% và lượng đường trong đồ uống có đường giảm 31% sau đánh thuế đồ uống có đường. Nghiên cứu này cũng cho thấy lượng đường từ đồ uống có đường giảm 9,0 gam (31%), năng lượng từ đồ uống có đường giảm 39 kcal (33%) và lượng đồ uống tiêu thụ giảm 117 ml (37%) trên đầu người mỗi ngày.

Một nghiên cứu mô hình về tác động của thuế đồ uống có đường ước tính mức thuế 20% có thể ngăn chặn 72.000 ca tử vong sớm và tiết kiệm hơn 5 tỷ ZAR (khoảng 300 triệu USD) về chi phí chăm sóc sức khỏe trong 20 năm.

WHO khuyến cáo cần giảm lượng đường tự do tiêu thụ mỗi ngày với cả người lớn và trẻ em xuống mức dưới 10% tổng năng lượng nạp vào và giảm xuống dưới 5%, tương đương 25 gram hoặc 5-6 muỗng cà phê để có lợi hơn cho sức khỏe.

Riêng với trẻ em từ 2-18 tuổi, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ khuyến cáo nên hạn chế lượng đường tiêu thụ thêm xuống dưới 5 muỗng cà phê (25 gam) mỗi ngày, tức dưới 5% tổng năng lượng nạp vào. Trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường./.

Nguồn: Suckhoedoisong.vn